صائب تبریزیصائب تبریزی در اصفهان تحصیل کرده و در جوانی سفری به مشهد و هند داشته که سفر او به هند هفت سال به طول انجامید و بعد از سفر به حضور شاه عباس دوم رسیده و عنوان ملک الشعرایی را دریافت کرد. او در مدتی که در اصفهان بود محضرش محل اجتماع ادیبان و دوستداران شعر و هنر و اندیشه بود. صائب در سال ۱۰۸۶ درگذشت و مقبره‌اش در محلی به نام قبر آقا واقع در باغی در اصفهان معروف است. ۱ - ولادت و تحصیلاتمیرزا محمدعلی صائب تبریزی به سال ۱۰۱۶ در اصفهان زاده شد. پدرش میرزا عبدالرّحیم تبریزی، بازرگانی بود که در سال‌های نخست رونق اصفهان به منظور تجارت از تبریز به آنجا آمد. صائب کمالات ادبی و هنری، به ویژه شعر و ادب را نزد بزرگان آن شهر، و هنر خط را نزد عمویش شمس‌الدّین تبریزی، مشهور به «شیرین قلم» آموخت. ۲ - سفر به هنددر جوانی سفری به مکه و مشهد داشت و در پی آن، در اواخر عهد «جهانگیر» به شیوه بازرگانان به هند عزیمت کرد. این سفر هفت سال به درازا کشید. در همین سفر بود که با ظفرخان احسن، حاکم کابل، که در شعر و شاعری دستی داشت، آشنا شد. او آنچنان ظفرخان را مجذوب خود کرد که طرز شاعران دیگر را رها کرد و به شیوه صائب روی آورد. طرز یاران پیش احسن بعد از این مقبول نیست تازه گویی‌های او از فیض طبع صائب است هنگامی که «شهاب‌الدّین شاه جهان» در هند بر سر کار آمد، ظفرخان از کابل عزم درگاه کرد و صائب را با خود برد و در «برهان پور» دکن (دکن: ناحیه‌ای است به شکل شبه جزیره‌ای مثلث در جنوب هندوستان که پایتخت آن حیدرآباد است.) به حضور او معرفی کرد. ۳ - کسب عنوان ملک الشعراییصائب در پایان سفر هفت ساله خود، در اصفهان به حضور شاه عباس دوم رسید و هم در خدمت او بود که عنوان ملک الشعرایی یافت. ۴ - وفات و مقبرهعمر صائب در سال ۱۰۸۶ق در اوایل حکومت شاه سلیمان صفوی به پایان رسید. او در مدتی که در اصفهان بود محضرش محل اجتماع ادیبان و دوستداران شعر و هنر و اندیشه بود. مقبره صائب در محلی به نام «قبر آقا» واقع در باغی در اصفهان معروف است. ۵ - ویژگیهااین شاعر نامدار ایرانی به دلیل آوردن طرز بدیعش (بدیع: تازه، نو، شگفت و در اصطلاح ادب علمی که در آرایش سخن و زینت کلام و صنایعی که نظم و نثر را زینت می‌دهد گفت‌وگو می‌کند.) در عرصه شعر فارسی، در عصر خود در هند و ایران و روم شهرت یافت. صائب فردی نیک‌خو و خون‌گرم بود، این حسن خلق و روی گشاده کمک کرد تا مردم او را دوست بدارند و شعرهایش را دهان به دهان بازگو کنند و به ارمغان برای یکدیگر بفرستند. صائب از میان همه قالب‌های شعر فارسی در سرودن غزل تواناتر بود. مجموعه اشعارش را تا دویست و سیصد هزار بیت ذکر کرده‌اند که به مبالغه نزدیک است. صائب موفّق‌ترین و معروف‌ترین شاعر سبک هندی (اصفهانی) است. زیباترین و بدیع‌ترین تصاویر ذهنی شگفت‌انگیز، با استفاده از عالم مجاور در شیوه او به نمایش در آمده و شعرش پر است از مضامین دقیق و افکار باریک و خیال‌های لطیف. به ویژه در کاربرد صنعت تمثیل (صنعت تمثیل: آن است که عبارت را در نظم و نثری به جمله‌ای که مَثَل یا شبیه مثل و در بر گیرنده مطلبی حکیمانه است بیارایند.) مهارت بسیار از خود نشان داده است. ۶ - نمونه‌هایی از اشعارسهل مشمر همت پیران با تدبیر را ••• کز کمال بال و پر پرواز باشد تیر را ریشه نخل کهنسال از جوان افزون تر است ••• بیشتر دلبستگی باشد به دنیا پیر را عقل دور‌اندیش بر ما راه روزی بسته است ••• ورنه هر انگشت، پستانی است طفل شیر را می‌رسد آزار بدگوهر به نزدیکان فزون ••• زخم اوّل را نیام (غلاف) خود بود شمشیر را کشور دیوانگی امروز معمور (آباد) از من است ••• من به پا دارم بنای خانه زنجیر را نیست صائب ممکن از دل عقده غم وا شود ••• ناخنی تا هست در کف پنجه تقدیر را ••• به زیر چرخ، دلی شادمان نمی‌باشد ••• گلی شکفته درین بوستان نمی‌باشد به هر که می‌نگری همچو غنچه دلتنگ است ••• مگر نسیم درین گلستان نمی‌باشد خروش سیل حوادث بلند می‌گوید ••• که خواب امن در این خاکدان نمی‌باشد هزار بلبل اگر در چمن شود پیدا ••• یکی چو صائب آتش بیان نمی‌باشد ••• صبح در خواب عدم بود که بیدار شدیم ••• شب سیه مست فنا بود که هشیار شدیم به شکار آمده بودیم ز معموره قدس (بهشت پاکیزه آباد) ••• دانه خال تو دیدیم و گرفتار شدیم عالم بی خبری طُرفه بهشتی بوده است ••• حیف، صد حیف، که ما دیر خبردار شدیم پای زنگار بر آیینه ما می‌لغزد ••• صیقلی بس که از آن آینه رخسار شدیم. [۱]
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران، ج۴، ص۵۱۰، تلخیص دکتر محمد ترابی.
۷ - پانویس
۸ - منبع• ناصر کرمانی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «صائب تبریزی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۳/۰۲. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 1086 (قمری) | زادگان سال 1016 (قمری) | شاعران اصفهان سده یازدهم (قمری) | شاعران عصر صفویه | مدفونان در اصفهان
|